نظريه ويگوتسكي يكي از نظريه‌هاي معروف در زمينه رشد شناختي است كه به نظريه تاريخي اجتماعي ويگوتسكي شهرت دارد. مفاهيمي كه او در نظريات خود بيان كرد مورد توجه بسياري از دانشمندان قرار گرفت. مفاهيمي مانند منطقه تقريبي رشد، كاركردهاي ذهن و تكيه گاه سازي از مباحث مهم او مي‌باشد كه امروزه در آموزش و تربيت استفاده مي‌شود. در صورتي كه علاقه‌مند هستيد درباره نظريه ويگوتسكي بيشتر بدانيد تا انتهاي مطلب با ما همراه باشيد.
منبع: نظريه ويگوتسكي | كاربرد نظريه تاريخي اجتماعي ويگوتسكي
اهميت فرهنگ و زمينه اجتماعي در رشد شناختي
ويگوتسكي جنبه‌هاي فرهنگي، تاريخي و اجتماعي را در رشد شناختي بسيار مهم مي‌داند و اعتقاد او بر اين باور است كه محيط بر زندگي افراد تاثير زيادي مي‌گذارد و نظريه او بر اين اساس است كه عملكرد دو طرفه ميان محيط و شخص باعث شكل‌گيري رشد شناختي در افراد مي‌شود. ويگوتسكي معتقد است كه رشد شناختي كودك به مردمي وابسته است كه در دنياي او زندگي مي‌كنند و بر زندگي‌اش تاثيرگذار هستند.
كاركردهاي ذهن در نظريه ويگوتسكي
از نظر ويگوتسكي كاركردهاي ذهن به دو دسته كاركردهاي نخستين و كاركردهاي‌عالي ذهن تقسيم مي‌شوند كه در ادامه به بررسي آن‌ها خواهيم پرداخت.
كاركردهاي نخستين ذهني
بعضي از كاركردهاي انسان در سال‌هاي شروع زندگي در فرد به طور طبيعي وجود دارند و در انسان و حيوان به صورت مشترك هستند. فرآيندهاي ذهني مانند توجه، ادراك، حافظه و تفكر جزء اين دسته از فرآيندهاي ذهني هستند كه مهم ترين ويژگي‌شان غيرارادي و ناآگاهانه بودن است. به صورتي كه فرد نمي‌تواند آن را متوقف كند و يكباره اتفاق مي‌افتد. براي مثال مسئله‌اي كه شخص را به سمت خودش كشيده است توجه را به عنوان يك حركت خود به خودي و غيرارادي جلب كرده است. براي آگاهي بيشتر در زمينه فرآيندهاي ذهني مي‌توانيد سوالات خود را از طريق مشاوره تلفني با ما در ميان بگذاريد.
كاركردهاي عالي ذهني
اين كاركردهاي ذهني فقط مختص انسان‌ها هستند مانند استدلال منطقي، توجه انتخابي و زبان كه براساس كاركردهاي نخستين رشد پيدا مي‌كنند اما با آن‌ها تفاوت‌هايي دارند. كاركردهاي عالي ذهن در كنترل انسان قرار دارد و با اراده او انجام مي‌شود، تاثيرات محيط بر آن‌ها وجود دارد و يك خاستگاه اجتماعي دارند و به كمك ابزارهاي روانشناختي رخ مي‌دهند.
دروني سازي در نظريه ويگوتسكي
در نظريه ويگوتسكي تبديل آهسته و با دوام تجربه‌ها يا عملكردهاي اجتماعي بيروني به كاركردهاي عالي ذهني، دروني سازي نام گرفته است. اين دروني سازي به صورت مستقيم اتفاق نمي‌افتد بلكه با استفاده از واسطه امكانش به وجود مي‌آيد. در اين حالت فرد با استفاده از ابزار يا يكسري از علامت‌ها اتفاقات و رخدادهاي بيروني را به صورت دروني ذخيره مي‌كند. ممكن است ابزار ديگري كه براي دروني سازي در كودكان از آن استفاده شود گفتار خودمحورانه باشد. ويگوتسكي مي‌گويد در اين حالت كودك براي دروني كردن مسائل با خود بلند بلند صحبت مي‌كند و مسائل بيروني را اين‌گونه دروني سازي مي‌كند. البته اصطلاح گفتار خودمحورانه براي پياژه است كه ويگوتسكي از آن استفاده كرده است.
تفكر و زبان در نظريه ويگوتسكي
تفكر و زبان در كودك به صورت مستقل و جدا از هم رشد پيدا مي‌كنند كه در پي آن ويگوتسكي از اصطلاحات تفكر پيش‌زباني يا تفكر بدون زبان استفاده كرد. در تفكر بدون زبان كودك براي حل مسئله و دستيابي به اشيا بدون زبان و سروصدا تفكر را انجام مي‌دهد و در تفكر پيش‌زباني كودك بدون هيچ هدف خاصي صدايي مانند غان و غون از خود ايجاد مي‌كند. در حدود دو سالگي منحني اين دو فرآيند مستقل، به هم مي‌رسند و هم‌زمان اتفاق مي‌افتند كه منجر به تفكر زباني يا زبان عقلاني مي‌شوند.
ويگوتسكي معتقد است در حدود 2 تا 7 سالگي زبان هم نقش بيروني و هم نقش دروني دارد. در نقش بيروني شروع به گفتن تفكر و خواسته‌ها به ديگران مي‌كند اما در نقش دروني نوعي گفتار خودمحورانه صورت مي‌گيرد كه با وسيله آن به تفكر جهت مي‌دهد و آن را هدايت مي‌كند. اما بعد از 7 سالگي مي‌داند كه بايد زبان و گفتار را محدود به زماني كند كه مي‌خواهد با ديگران صحبت كند.
خودنظم دهي
در نظريه ويگوتسكي زبان هم ابزاري مهم براي برقراري رابطه با اجتماع و همينطور براي تفكر و خودنظم دهي است. منظور از خودنظم دهي توانايي انديشيدن و حل كردن مسائل بدون كمك ديگران است. به طور كلي اين فرآيند به كنترل فرد بر عملكردهاي شناختي گفته مي‌شود. ايجاد اين مهارت و تفكر مستقلانه داراي چند مرحله است كه در ادامه به بيان آن‌ها خواهيم پرداخت.
يادگيري
در اين محل كودك ياد مي‌گيرد كه كارها و صداها داراي معاني هستند. براي مثال ياد مي‌گيرد كه وقتي دستش را به سمت چيزي دراز مي‌كند به بقيه مي‌فهماند كه آن شي را مي‌خواهد و در رابطه با زبان ياد مي‌گيرد كه صداها را با معاني آن‌ها تداعي كند.
تمرين
در اين قسمت كودك براي رسيدن به خودسامان‌دهي شروع به تمرين مي‌كند. او حركاتي را كه باعث جلب توجه ديگران مي‌شود تمرين مي‌كند و براي فراگيري زبان با ديگران سعي بر گفت‌وگو مي‌كند.
استفاده از علامت
در اين حالت فرد براي تفكر و حل مسئله بدون كمك ديگران شروع به استفاده از علامت مي‌كند و در اين مرحله خودنظم‌دهي اتفاق مي‌افتد و نظام دروني مي‌شود.
منطقه تقريبي رشد در نظريه ويگوتسكي
منظور ويگوتسكي از منطقه تقريبي رشد تفاوت ميان سطح رشد واقعي كودك و سطح رشد بالقوه او است. منطقه تقريبي رشد به بخشي از عملكردهاي فرد گفته مي‌شود كه كودك به تنهايي از عهده انجام آن برنمي‌آيد اما به كمك بزرگسالان يا دوستان آگاه‌تر و بالغ‌تر از خود مي‌تواند اين‌كار را انجام دهد. حد پايين منطقه تقريبي رشد سطحي از حل مسئله است كه كودك مي‌تواند به تنهايي به آن برسد و حد بالاي آن نشان‌دهنده سطح مسئوليت اضافي است كه كودك مي‌تواند به كمك مربي و معلم خود به آن دست پيدا كند. رشد شناختي در زماني به حداكثر مي‌رسد در اين منطقه رشد ارتباط اجتماعي صورت بگيرد. براي آن كه بتوانيد از حداكثر سطح رشد واقعي كودك خود استفاده كنيد مي‌توانيد از مشاوره حضوري بهره ببريد.
تكيه گاه سازي
در قسمت منطقه تقريبي رشد گفتيم كه بعضي از كارها را كودك مي‌تواند به كمك ديگران انجام دهد. ويگوتسكي اين ياوري و راهنمايي ديگران را تكيه سازي ناميده است. تكيه گاه سازي را مي‌توان به عملكرد راهيابي يادگيرنده براي گدشتن از آنچه كه اكنون مي‌داند براي آنچه كه قرار است ياد بگيرد تعريف كرد. در تكيه سازي اول كسي كه نقش راهنمايي را به عهده دارد بخش عمده‌اي از مسئوليت را به عهده مي‌گيرد و انجام مي‌دهد اما بعد از مدتي كه يادگيري جلوتر مي‌رود مسئوليت به كسي كه فرآيند يادگيري در او صورت مي‌گيرد واگذار مي‌شود.
مقايسه نظريه ويگوتسكي با نظريه پياژه
1. نظريه‌هاي رشد شناختي ويگوتسكي و پياژه تا حدودي با هم تفاوت دارد. تفاوتي كه ميان اين دو نظريه ديده مي‌شود اين است كه ويگوتسكي تاثير آموزش را در رشد شناختي بيشتر از پياژه مي‌داند.
2. روش آموزش پياژه يك روش اكتشافي فردي است اما ويگوتسكي بر روش اكتشافي هدايت شده تاكيد بيشتري دارد.
3. سومين تفاوت بين پياژه و ويگوتسكي نظر بر گفتارخودمحورانه است كه ويگوتسكي آن‌را بسيار مهم و تاثير گذار مي‌دانست اما در مقابل پياژه آن‌را بسيار ناپخته مي‌شمرد.
4. پياژه و ويگوتسكي در مراحل رشد و يادگيري با يكديگر تفاوت داشتند. به اعتقاد پياژه يادگيري پس از رشد اتفاق مي‌افتد اما ويگوتسكي معتقد است كه يادگيري يك فرآيند فعال است كه نيازي به رشد يا تحول كودك ندارد.
براي دريافت مشاوره در زمينه نظريه ويگوتسكي مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.