هيپوتالاموس غده‌اي در مغز است كه به علت نقش خاص خود، فعاليت غدد درون ريز، تعادل حياتي بدن و استرس و فشار عصبي را كنترل مي‌كند. فعاليت غده هيپوتالاموسبه اين شكل است كه قسمت‌هاي مختلف بدن با ارسال پيام‌هايي به مغز، هيپوتالاموس را نسبت به عوامل نامتعادل كننده‌اي كه نياز به مديريت دارند آگاه مي‌سازد. سپس هيپوتالاموس با آزاد كردن هورمون‌هاي مناسب در جريان خون، حالت تعادل را به بدن بازمي‌گرداند. از آن جايي كه هيپوتالاموس از پركاربردترين نقاط مغز است و همچنين هورمون‌هاي زيادي را ترشح مي‌كند؛ با مراقبت و توجه به رژيم غذايي مي‌توان به بهبود و عملكرد خوب آن كمك كرد. در ادامه به بررسي هر آنچه كه بايد درباره غده هيپوتالاموس بدانيد خواهيم پرداخت پس همراه ما باشيد.
منبع: غده هيپوتالاموس | هر آنچه كه بايد درباره غده هيپوتالاموس بدانيد
غده هيپوتالاموس
غده هيپوتالاموس به‌عنوان يك بخش از مغز، زير تالاموس، در مجاورت كف بطن سوم و بالاي غده هيپوفيز قرار دارد. اين بخش در انسان فقط 5 گرم وزن داشته و به‌اندازه يك بادام است. هيپوتالاموس داراي هسته‌هاي خاكستري متعددي است كه مشهورترين آن‌ها هسته‌هاي پشتي شكمي، پيش بصري، فوق بصري و اجسام پستاني است.
هيپوتالاموس به واسطه اين هسته‌ها، به تنظيم اعمال مختلفي ازجمله ترشح هورمون‌ها، تنظيم دماي بدن، نگهداري چرخه فيزيولوژيكي بدن در وضعيت استاندارد، كنترل اشتها، كنترل رفتار جنسي، خواب‌وبيداري، تنظيم پاسخ‌هاي احساسي و عاطفي مي‌پردازد. اما مهم‌ترين نقش آن پاسخ به فشار رواني (استرس) است.
با توجه به كاربردهاي مختلفي كه براي اين بخش از مغز ذكر شد، وقتي هيپوتالاموس به‌درستي كار نكند، مي‌تواند باعث ايجاد مشكلاتي در بدن شود كه منجر به طيف گسترده‌اي از اختلالات نادر مي‌شود. به همين دليل حفظ سلامتي هيپوتالاموس بسيار حياتي است.
براي آگاهي بيشتر در زمينه استرس و فشار عصبي كليك كنيد.
كاركردهاي غده هيپوتالاموس
نقش اصلي و اساسي هيپوتالاموس حفظ و نگهداري بدن در حالت تعادل يا هومئوستازي و كنترل و اداره استرس و فشار عصبي است. هومئوستاز به معناي حالت بدني سالم و متعادل است. بدن هميشه در تلاش است تا به اين تعادل دست يابد. به‌عنوان‌مثال در احساس گرسنگي، روش مغز اين است كه به صاحب آن اطلاع دهد كه براي رسيدن به حالت تعادل به مواد مغذي بيشتري احتياج دارد. هيپوتالاموس به‌عنوان واسطه بين سيستم غدد درون ريز و سيستم عصبي براي رسيدن به اين هدف عمل مي‌كند. همچنين در ارتباط با نقش هيپوتالاموس در كاركردهاي اساسي بدن مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.
- تنظيم دماي بدن
- تشنگي
- كنترل اشتها و كنترل وزن
- هيجانات
- چرخه خواب
- رفتارهاي جنسي
- زايمان
- فشارخون و ضربان قلب
- تعادل مايعات بدن
نحوه فعاليت هيپوتالاموس
سيستم‌ها و قسمت‌هاي مختلف بدن با ارسال سيگنال‌هايي به مغز، هيپوتالاموس را نسبت به عوامل نامتعادل كننده‌اي كه نياز به مديريت دارند آگاه مي‌سازد. سپس هيپوتالاموس با آزاد كردن هورمون‌هاي مناسب در جريان خون، حالت تعادل را به بدن بازمي‌گرداند. به عنوان مثال يك نمونه از اين توانايي چشمگير در انسان، حفظ دماي داخلي 37 درجه سانتي‌گراد است. اگر هيپوتالاموس سيگنالي را با اين معنا دريافت كند كه دماي داخلي بدن خيلي زياد است، به بدن دستور مي‌دهد كه از طريق تعريق دماي بدن را كاهش دهد. همچنين اگر اين سيگنال را دريافت كند كه درجه حرارت بدن خيلي پايين است، بدن با لرزيدن، گرماي خود را ايجاد مي‌كند.
ترشح هورمون‌هاي مرتبط با غده هيپوتالاموس
براي حفظ حالت تعادل در بدن، هيپوتالاموس مسئول ايجاد يا كنترل بسياري از هورمون‌ها است. هيپوتالاموس با غده هيپوفيز ارتباط بسياري دارد، كه باعث ترشح هورمون‌هاي مهم ديگر در بدن مي‌شود. غده هيپوتالاموس و هيپوفيز در كنار هم بسياري از غدد توليدكننده هورمون‌هاي بدن را كنترل مي‌كنند كه سيستم غدد درون‌ريز نام دارد. هورمون‌هاي ترشح‌شده توسط هيپوتالاموس شامل موارد زير هستند.
- هورمون آنتي ديورتيك كه باعث افزايش مقدار جذب آب توسط كليه‌ها در خون مي‌شود.
- هورمون آزادكننده كورتيكوتروپين كه در تنظيم سوخت‌وساز و پاسخ ايمني و شرايط دشوار فيزيكي و احساسي دخالت دارد و به غده هيپوفيز و غده فوق كليوي كمك مي‌كند تا استروئيدهاي خاصي را آزاد كند.
- هورمون آزاد كننده گنادوتروپين كه به غده هيپوفيز دستور مي‌دهد هورمون‌هاي بيشتري را كه باعث حفظ عملكرد اعضاي بدن مي‌شوند، آزاد كند.
- اكسي توسين، هورموني است كه در چندين فرآيند دخيل هست، ازجمله آزاد كردن شير مادر، تعديل دماي بدن و تنظيم چرخه خواب.
- هورمون‌هاي كنترل‌كننده پرولاكتين كه به غده هيپوفيز دستور مي‌دهند توليد شير مادر را در مادران شيرده شروع يا متوقف كند.
- هورمون آزادكننده تيروتروپين كه تيروئيد را فعال مي‌كند و هورمون‌هايي را تنظيم مي‌كند كه سوخت‌وساز، سطح انرژي و رشد را تنظيم مي‌كنند.
هيپوتالاموس همچنين به‌طور مستقيم بر هورمون‌هاي رشد تأثير مي‌گذارد. براي اين امر به غده هيپوفيز دستور مي‌دهد كه حضور آن‌ها در بدن را افزايش يا كاهش دهد كه هم براي كودكان در حال رشد و هم براي بزرگ‌سالان كاملاً رشد يافته ضروري است.
براي شناخت بيشتر در زمينه هورمون پرولاكتين و هورمون اكسي توسين كليك كنيد.
اختلالات مرتبط با هيپوتالاموس
به‌طوركلي هر اختلالي كه مانع از عملكرد صحيح هيپوتالاموس شود بيماري هيپوتالاميك ناميده مي‌شود. تشخيص دقيق اين بيماري‌ها بسيار سخت است زيرا هيپوتالاموس نقش گسترده‌اي در سيستم غدد درون ريز دارد. از آنجايي‌كه ارتباط زيادي بين عملكرد هيپوتالاموس و هيپوفيز وجود دارد، پزشكان غالباً اين مشكلات را با عنوان اختلالات هيپوتالاموس-هيپوفيز نامگذاري كرده‌اند. براي تشخيص دقيق اين اختلالات آزمايش‌هاي هورموني وجود دارد كه مي‌توانند بسيار كمك‌كننده باشند.
علل و عوامل خطر در اختلالات مرتبط با غده هيپوتالاموس
شايع‌ترين دلايل بيماري هيپوتالاميك صدمه به سر است كه روي هيپوتالاموس تأثير مي‌گذارد. همچنين جراحي، تشعشع و تومورها مي‌توانند باعث اختلال در هيپوتالاموس شوند. برخي از بيماري‌هاي هيپوتالاميك ارتباط ژنتيكي با بيماري‌هاي هيپوتالاموس دارند. به‌عنوان‌مثال، سندرم كالمن باعث ايجاد مشكلات هيپوتالاموس در كودكان مي‌شود كه در دوران بلوغ باعث از بين رفتن حس بويايي و كاهش ترشح غدد جنسي مي‌گردد. همچنين به نظر مي‌رسد كه مشكلات هيپوتالاموس ارتباطي ژنتيكي با سندرم پرادر-ويلي دارند. اين اختلال به دليل شرايطي است كه يك كروموزوم ازدست‌رفته منجر به كوتاهي قد و اختلال عملكرد هيپوتالاموس مي‌شود. همچنين دلايل ديگري وجود دارد كه مي‌تواند شامل موارد زير باشد.
- اختلالات خوردن، مانند پرخوري عصبي يا بيش اشتهايي عصبي
- اختلالات ژنتيكي كه باعث ايجاد آهن اضافي در بدن مي‌شوند
- سوءتغذيه
- عفونت
- خون‌ريزي بيش‌ازحد
براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه بيماري‌هاي ژنتيكي كليك كنيد.
نكات رژيم غذايي براي سلامتي غده هيپوتالاموس
ازآنجاكه هيپوتالاموس نقشي حياتي را در بدن ايفا مي‌كند، حفظ سلامت آن بسيار مهم است. همان‌طور كه مي‌دانيد انسان نمي‌تواند به‌طور كامل از عوامل ژنتيكي دوري كند، بااين‌حال به‌واسطه رژيم غذايي مي‌تواند سلامت هيپوتالاموس را مديريت كند تا احتمال ابتلا به اختلالات هيپوتالاميك را كاهش دهد.
همان‌طور كه پيش‌تر گفته شد هيپوتالاموس اشتها را كنترل مي‌كند و غذاهاي موجود در رژيم غذايي روي هيپوتالاموس تأثير مي‌گذارند. مطالعات نشان داده‌اند كه رژيم‌هاي غذايي حاوي چربي‌هاي اشباع‌شده، مي‌توانند شيوه تنظيم هيپوتالاموس در گرسنگي و مصرف انرژي را تغيير دهند. منابع چربي‌هاي اشباع شامل گوشت گاو، گوشت و محصولات لبني هستند. همچنين تحقيقات نشان داده است كه رژيم‌هاي غذايي حاوي چربي‌هاي اشباع‌شده ممكن است تأثير التهابي بر بدن داشته باشند. اين امر باعث مي‌شود سيستم ايمني بدن بيش‌ازحد فعال شود و احتمال هدف قرار دادن سلول‌هاي سالم بدن، افزايش التهاب در روده و تغيير كاركرد طبيعي بدن را افزايش دهد.
رژيم‌هاي غذايي پرچربي اشباع‌نشده مانند اسيدهاي چرب امگا 3 مي‌توانند به برطرف كردن اين التهاب كمك كنند. اين چربي‌ها مي‌توانند جايگزين مناسبي براي ساير روغن‌ها و چربي‌ها باشند. غذاهايي با محتواي زياد امگا 3 شامل ماهي، گردو، دانه كتان و سبزي‌ها برگ‌دار هستند. ساير منابع رژيم غذايي سالم براي حمايت از سلامت هيپوتالاموس شامل ميوه و سبزي‌ها سرشار از ويتامين، ويتامين C و ويتامين‌هاي گروه B است.
براي اطلاع بيشتر در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.
سؤالات متداول
چرا هيپوتالاموس بسيار مهم است؟
هيپوتالاموس كليد اصلي سيستم غدد درون ريز است. بيشتر هورمون‌هاي مهم بدن، كه باعث رشد، سوخت و ساز و عملكرد طبيعي مي‌شوند، توسط سيگنال‌هاي شيميايي هيپوتالاموس برانگيخته مي‌گردند. اين هورمون‌ها به نوبه خود با هيپوتالاموس ارتباط برقرار مي‌كنند تا درباره وضعيت عملكردي بدن بازخوردي ارائه دهند. آسيب به هيپوتالاموس مي‌تواند يك يا تمام اين سيستم‌هاي هورموني را مختل كند و منجر به عواقب فاجعه‌آميز شود و باعث از بين رفتن كامل توليد هورمون گردد.
آسيب به هيپوتالاموس چه نشانه‌هايي دارد؟
عواملي نظير مشكل در خواب، احساس تحريك‌پذيري، نوسانات خلقي، فقدان تمايلات جنسي و تشنگي مداوم مي‌تواند نشان‌دهنده آسيب به هيپوتالاموس باشد.
براي دريافت مشاوره در زمينه غده هيپوتالاموس مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.
منبع: غده هيپوتالاموس | هر آنچه كه بايد درباره غده هيپوتالاموس بدانيد