افسردگي يكي از شايع‌ترين اختلالات رواني است كه فرد مبتلا خلقي افسرده همراه با بي علاقگي و بي لذتي دارد و براي درمان آن از داروهاي ضد افسردگي و روان درماني استفاده مي‌شود. دارو درماني در مواردي كه شدت افسردگي بسيار بالا بوده و نياز به پاسخ دهي سريع وجود داشته باشد، از جمله اركان‌هاي اصلي در درمان افسردگي محسوب مي‌شود. البته داروهاي ضد افسردگي با عوارض و تداخلات دارويي نيز همراه است كه مي‌تواند بهداشت جسمي و رواني شما را دچار مشكل كند. با اين حال با استفاده از مشاوره روانشناسي و بررسي دقيق علل افسردگي، مي‌توان به جاي دارو درماني از راهكارهايي استفاده كرد كه به واسطه افزايش توانايي‌هاي شناختي و كسب مهارت‌هاي حل مسئله در جهت كاهش نشانه‌هاي افسردگي و درمان آن قدم برداشت. در اين مقاله قصد داريم به بررسي انواع داروهاي ضد افسردگي، تاثيرات و عوارض آن ها بپردازيم.
منبع: داروهاي ضد افسردگي
افسردگي يكي از شايع‌ترين اختلالات رواني است كه فرد مبتلا خلقي افسرده همراه با بي علاقگي و بي لذتي دارد و براي درمان آن از داروهاي ضد افسردگي و روان درماني استفاده مي‌شود. دارو درماني در مواردي كه شدت افسردگي بسيار بالا بوده و نياز به پاسخ دهي سريع وجود داشته باشد، از جمله اركان‌هاي اصلي در درمان افسردگي محسوب مي‌شود. البته داروهاي ضد افسردگي با عوارض و تداخلات دارويي نيز همراه است كه مي‌تواند بهداشت جسمي و رواني شما را دچار مشكل كند. با اين حال با استفاده از مشاوره روانشناسي و بررسي دقيق علل افسردگي، مي‌توان به جاي دارو درماني از راهكارهايي استفاده كرد كه به واسطه افزايش توانايي‌هاي شناختي و كسب مهارت‌هاي حل مسئله در جهت كاهش نشانه‌هاي افسردگي و درمان آن قدم برداشت. در اين مقاله قصد داريم به بررسي انواع داروهاي ضد افسردگي، تاثيرات و عوارض آن ها بپردازيم.
منبع: داروهاي ضد افسردگي
داروهاي ضد افسردگي چه نوع داروهايي هستند؟
داروهاي ضد افسردگي، گروهي از داروها هستند كه اختصاصا براي درمان افسردگي طراحي شده‌اند. اما بسياري از آن‌ها در درمان طيف وسيعي از اختلالات روان شناختي نظير وسواس، اضطراب فراگير، فوبيا و ... نيز استفاده ميشوند. اين داروها احتمال بهبود افراد را تا 2 برابر افزايش مي‌دهند و حدود 3 تا 4 هفته زمان مي‌برد تا تاثيرات خود را نشان دهند.
اكثر اين داروها براساس فرضيه مونوآميني ساخته شده‌اند. اين فرضيه به ما مي‌گويد كه افسردگي در اثر تغييرات نوروشيميايي در مغز پديد مي‌آيد. به همين خاطر افراد افسرده پس از دريافت داروهايي كه مونوآمين‌هاي سروتونين و دوپامين را افزايش مي‌دهند احساس بهبودي كرده و علائم خلق افسرده و ساير مشكلاتي كه در اين اختلال وجود دارد را كمتر تجربه مي‌كنند.
با اين حال بسياري از متخصصين بر اين باورند كه تغييرات نوروشيميايي در مغز نتيجه اختلال افسردگي هستند و علت آن نيستند. علت اين اختلال مي‌تواند مسائلي نظير مشكلات درون رواني يا عدم توانايي با سازگاري درست با محيط باشد. به همين خاطر آن‌ها بر اين باورند كه با درمان علل زيربنايي افسردگي به طور خودكار مشكلات مرتبط با مونوآمين‌ها نيز بهبود مي‌يابند. با اين همه مطالعات پژوهشي ديدگاه معتدل‌تري را نشان مي‌دهند و معتقدند اگر درمان‌هاي دارويي در كنار درمان‌هاي روان شناختي قرار بگيرند تاثيرات مضاعفي را نشان داده و اكثرا به درمان‌هاي پايدارتري مي‌انجامند. در نتيجه درمان‌هاي دارويي و روان شناختي رقيب يكديگر نيستند بلكه به عنوان مكمل هم عمل مي‌كنند.
براي شناخت بيشتر درباره افسردگي و درمان افسردگي كليك كنيد.
نحوه عملكرد داروهاي ضد افسردگي
افسردگي، بيماري‌اي است كه بر اساس تعامل فاكتورهاي مختلف زيستي، رواني، اجتماعي و ژنتيكي پديد مي‌آيد. طبق بررسي‌هاي نظريات زيست شناختي؛ در اختلال افسردگي تغييراتي در سطوح انتقال دهنده‌هاي عصبي ديده مي‌شود.
انتقال دهنده‌هاي عصبي مواد شيميايي هستند كه باعث انتقال پيام‌ها در مغز شده و بعضي عملكردهاي مغزي را بر عهده دارند. اختلال در ميزان آن‌ها مي‌تواند باعث به وجود آمدن نقص‌هاي شناختي، رفتاري و هيجاني در افراد شود. دو انتقال دهنده عصبي كه در افسردگي دخيل‌اند، سروتونين و نوراپي نفرين هستند. در افسردگي، سرتونين و نوراپي نفرين كاهش مي‌يابد و در مانيا (شيدايي) كه در اختلال دو قطبي رخ مي‌دهد، نوراپي نفرين افزايش مي‌يابد. داروهاي ضد افسردگي، انتقال دهنده‌هاي عصبي مغز را تعديل و متناسب مي‌كنند. اين داروها مانع از جذب شدن مجدد اين انتقال دهنده‌هاي عصبي در مغز شده و مقدار در دسترس بودن آن‌ها را افزايش مي‌دهند.
براي آشنايي بيشتر با اختلال دو قطبي كليك كنيد.
انواع داروهاي ضدافسردگي
داروهاي ضد افسردگي در 5 طبقه اصلي جاي مي‌گيرند كه ما در ادامه به هريك ازآن‌ها اشاره كرده‌ايم.
1- داروهاي سه حلقه اي (TCAs)
داروهاي ضد افسردگي سه حلقه اي از جمله قديمي‌ترين داروهاي ضد افسردگي هستند و مي‌توانند باعث افزايش سرتونين و نوراپي نفرين در مغز شوند. از جمله داروهاي اين دسته شامل ديسيپرامين، آمي تريپتيلين، ايمي پرامين و نورتريپتيلين مي‌شود.
اين داروها اغلب جذب گوارشي خوبي در بدن دارند و متابوليسم آن‌ها به واسطه كبد انجام مي‌شود. هم چنين با توجه به نيمه عمر بالايي كه دارند در اكثر موارد تنها يك بار در روز تجويز ميشوند. داروهاي ضد افسردگي سه حلقه اي در ابتدا براي درمان اختلال افسردگي معرفي شدند اما به مرور تاثيرگذاري آن‌ها بر ساير مشكلات روان شناختي نيز آشكار شد. به همين خاطر امروزه از آن‌ها در درمان مشكلاتي نظير اختلالات دوقطبي، اضطرابي، اختلالات خوردن، ملال پيش از قاعدگي و مشكلات خواب نيز استفاده مي‌شود. علاوه بر اختلالات روان شناختي داروهاي سه حلقه اي در درمان برخي وضعيت‌هاي عصب شناختي نظير ميگرن و درد مزمن نيز كاربرد دارند.
براي آشنايي بيشتر با داروهاي ضدافسردگي سه حلقه اي كليك كنيد.
2- بازدارنده هاي اختصاصي بازجذب سرتونين (SSRIs )
بازدارنده هاي باز جذب سروتونين، اختصاصا بر سرتونين تاثير مي گذارند و مانع از جذب اين ماده شده و به اين ترتيب مقدار سروتونين را در مغز افزايش مي دهند. اين گروه دارويي شامل مواردي نظير پروزاك يا فلوكستين، سيتالوپرام، آسنترا، پاروكستين ، سرترالين، اسيتالوپرام و فلوواكسامين هستند.
براي اطلاع بيشتر درباره داروي فلوكستين و پاروكستين كليك كنيد.
همانند داروهاي سه حلقه اي از مهار كننده‌هاي بازجذب سروتونين به جز افسردگي در ساير وضعيت‌هاي روان شناختي نيز استفاده مي‌شود. از همين رو بسياري از روان پزشكان در درمان اختلالاتي نظير وسواس، اضطراب اجتماعي، فوبيا و استرس پس از سانحه نيز از اين داروها كمك مي‌گيرند.
براي آشنايي بيشتر با داروي آسنترا و سيتالوپرام كليك كنيد.
3- ضد افسردگي هاي چند حلقه اي
داروهاي ضد افسردگي چند حلقه اي ساختار متنوعي دارند و مي‌توان خود آن‌ها را به سه طبقه جداگانه تقسيم كرد. طبقه اول گروهي از داروها هستند كه هم زمان از بازجذب سروتونين و نوراپي نفرين در مغز جلوگيري كرده و به اين ترتيب باعث بالا رفتن سطوح اين مواد در مغز ميشوند.
از جمله اين داروها مي‌توان به دولوكستين، ونلافاكسين، لووميلناسپيران اشاره كرد. دسته ديگر در واقع مهار كننده گيرنده‌هاي سروتونيني خاصي در مغز هستند و از جمله مشهورترين آن‌ها مي توان به داروهاي نفازودون و ترازودن اشاره كرد. ضد افسردگي‌هاي چند حلقه اي در نهايت يك گروه داروهاي متفرقه را نيز در بر مي‌گيرند كه شامل مواردي نظير آموكساپين، ميرتازاپين، ماپروتيلين و بوپروپيون است.
براي اطلاع بيشتر درباره داروهاي ماپروتيلين و بوپروپيون كليك كنيد.
اين داروها نيز ممكن است علاوه بر افسردگي در درمان ساير وضعيت‌هاي روان شناختي استفاده شود. براي مثال از بوپروپيون در فرايند ترك سيگار نيز استفاده مي‌شود. هم چنين دولوكستين و ونلافاكسين در درمان اختلالات عصب شناختي نظير درد نوروپاتيك و فيبرومالژي نيز كاربرد دارند.
براي آشنايي بيشتر با داروي ونلافاكسين كليك كنيد.
4- بازدارنده هاي منو آمين اكسيداز (MAOI)
داروهاي مهار كننده مونوآمين اكسيداز ساختاري شبيه به آمفتامين‌ها دارند. آن‌ها نيز همانند داروي سه حلقه اي باعث افزايش سروتونين و نوراپي نفرين در مغز ميشوند. از جمله اين داروها مي‌توان به ترانيلسپيرومين، فنلزين، موكلوبمايد، سلژيلين و ترانيل سيپرومين اشاره كرد. امروزه محققان دريافته‌اند كه اين داروها براي اغلب افراد عوارض جانبي متعددي به بار مي‌آورند و به همين خاطر پزشكان اكثرا زماني آن‌ها را تجويز مي‌كنند كه فرد به ساير طبقات دارويي جواب نداده باشد.
براي آشنايي بيشتر با داروي ترانيل سيپرومين و سروتونين كليك كنيد.
5- كتامين
كتامين دارويي است كه به خاطر ساختار خاص خود در طبقه ضد افسردگي‌ها قرار دارد اما به دليل عوارض جانبي بسيار زياد در درمان اين مشكل كاربردي ندارد. كتامين امروزه به عنوان نوعي هوشبر استنشاقي شناخته مي‌شود كه اشكال تزريقي آن نيز موجود است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در صورت تزريق وريدي اثرات آن تا بيش از يك هفته باقي مي‌ماند. مصرف اين دارو مي‌تواند موجب گسست از واقعيت، ايجاد تغييراتي در ادراك، احساس سرخوشي مفرط، بروز توهم و هذيان شود.
6- ساير گروه هاي دارويي
افسردگي در اكثر موارد با مشكلات ديگري نظير اضطراب و بي خوابي همراه مي‌شود و در برخي موارد مقدمه‌اي براي بروز دوره‌هاي مانيا يا همان شيدايي است. در اين شرايط پزشك از داروهاي ديگري نيز براي درمان مشكل بيمار كمك مي‌گيرد. داروهاي آرام بخش-خواب آور نسل جديد نظير زولپيدم و تثبيت كننده هاي خلقي نظير ليتيوم و دپاكين از جمله ديگر داروهايي هستند كه ممكن است در شرايط افسردگي به بيمار تجويز شوند.
براي آشنايي بيشتر با داروي زولپيدوم و ليتيوم كليك كنيد.
داروهاي ضد افسردگي بر چه اساسي تجويز ميشوند؟
داروهاي ضد افسردگي، انواع مختلفي دارند و اينكه چه دارويي براي شخص تجويز شود، در گام اول به شرايط و سطح افسردگي فرد مبتلا يعني شدت علائم، طول و سير بيماري و سابقه خانوادگي بيماري بستگي دارد. در گام بعدي انتخاب داروها بر اين اساس صورت مي‌گيرد كه عوارض داروي تجويزي بر وضعيت جسماني بيمار، مزاج و سبك زندگي وي كمترين تاثير مضر را بگذارد. با توجه به عوارض احتمالي داروها، مي‌توانيد با روش‌هايي ساده مانند تغيير سبك زندگي‌تان علائم افسردگي را كاهش دهيد. همچنين ممكن است بعد از گذشت مدت زماني از شروع برنامه دارويي، بهبودي در وضعيت فرد ديده نشود. در اين صورت پزشك مي‌بايست داروي تجويزي خود را تغيير دهد و از داروهاي ديگري استفاده كند.
براي شناخت بيشتر درباره علائم افسردگي كليك كنيد.
عوارض مصرف داروهاي ضد افسردگي
داروهاي ضد افسردگي در كنار بهبودي كه در فرد ايجاد مي‌كنند، عوارض جانبي‌اي نيز دارند. البته اين عوارض در همه افراد بروز نمي‌يابند. ما در ادامه به عوارض جانبي هر يك از طبقات دارويي ضد افسردگي اشاره كرده‌ايم.
1- عوارض جانبي داروهاي سه حلقه اي
بينايي ناواضح، اضطراب، خستگي، خشكي دهان، افزايش احتمال حمله قلبي و سكته مغزي، يبوست، ناراحتي معده، كاهش فشار خون، افزايش وزن، احساس بي قراري، تعريق و بي خوابي از جمله عوارض داروهاي سه حلقه اي هستند. هم چنين توجه داشته باشيد كه بسياري از افراد افسرده دچار افكار خودكشي هستند اما به دليل فقدان انرژي و كاهش قدرت تمركز نمي‌توانند براي آن برنامه ريزي و اقدام كنند. در برخي موارد افراد در ابتداي مصرف داروهاي ضد افسردگي نظير سه حلقه اي ها اندكي بهبود علائم پيدا مي‌كنند كه ممكن است از اين بهبود در جهت معكوس و براي عملي كردن افكار خودكشي خود استفاده نمايند. در نتيجه بسيار اهميت دارد كه پزشكان و اطرافيان فرد مراقب اين وضعيت باشند.
براي آشنايي بيشتر با اختلالات اضطرابي كليك كنيد.
2- عوارض مصرف ضد افسردگي هاي چند حلقه اي
بروز علائم ناخوشايندي نظير افزايش تعريق، افزايش فشار خون، حالت تهوع، كاهش ميل جنسي، ناتواني در رسيدن به ارگاسم، بي خوابي، بي قراري، بروز مشكلات گوارشي، تپش قلب و سردرد از جمله عوارض جانبي هستند كه ممكن است در پي مصرف داروهاي ضد افسردگي چندحلقه اي اتفاق بيافتند.
3- عوارض بازدارنده هاي بازجذب سرتونين (SSRI)
اضطراب، خستگي مفرط، بروز مشكلات گوارشي، اختلالات خواب، سرگيجه و سر درد و بروز مشكلات جنسي نظير بي ميلي جنسي يا ناتواني در رسيدن به ارگاسم از جمله عوارض شايع در مصرف اين طبقه از داروها هستند. اگر اين عوارض باعث بروز مشكل در روابط زناشويي شما شده و عملكردتان را تا حد زيادي تحت تاثير قرار داده مي توانيد با پزشك خود مشورت نماييد تا تا دارويي كه عوارض كم تري در اين زمينه دارد را براي شما جايگزين نمايد.
براي آشنايي بيشتر با انواع اختلالات خواب كليك كنيد.
4- عوارض بازدارنده هاي منو آمين اكسيداز (MAOI)
افزايش فشار خون، خشكي دهان، سرگيجه و سردرد، حالت تهوع و پايين آمدن آستانه تشنج از جمله رايج ترين عوارضي هستند كه در پي مصرف اين داروها مشاهده ميشوند. هم چنين يك مشكل بسيار عمده در مصرف بازدارنده هاي مونوآمين اكسيدازها اين است كه با بسياري از غذاها به خصوص غذاهاي حاوي تيرامين تداخل دارند و مي‌توانند منجر به علائمي شبيه مسموميت نظير افزايش فشار خون و استفراغ شوند. از جمله مواد غذايي حاوي تيرامين مي‌توان به پنير، باقلا، سوسيس، ماست، خورش‌هاي كنسرو شده، آبجو و نوشيدني‌هاي الكلي اشاره كرد.
اگر داروهاي ضد افسردگي عوارض دارند، چرا بايد مورد استفاده قرار گيرند؟
عوارض جانبي مطرح شده در همه افراد بروز نمي‌يابند و تنها برخي افراد آن‌ها را تجربه مي‌كنند. همچنين بررسي‌ها نشان مي‌دهند كه مصرف كردن داروهاي ضد افسردگي به خصوص در مواردي كه اختلال شديد است نسبت به قطع و بي اعتنايي به آن‌ها مشكلات كم تري را به بار مي‌آورد. به اين معني كه استفاده از آن‌ها فوايد بيشتري نسبت به ضررهاي آن دارد. همچنين اگر فرد دچار افكار خودكشي باشد، دارو درماني ضرورت بسياري پيدا مي‌كند و حتما متخصصان استفاده از آن‌ها را به عنوان يك گزينه بسيار مهم در نظر مي‌گيرند. براي آشنايي بيشتر با خودكشي و علائم آن كليك كنيد.
اگر چه ذكر اين نكته نيز ضروري است كه دارو درماني به تنهايي كافي نيست و چشم پوشي از روان درماني مي‌تواند مانع از بهبود فرد شود. امروزه درمان تلفيقي كه شامل دارو درماني و رواندرماني است، از بهترين گزينه‌هاي درماني مي‌باشد كه بالاترين ميزان بهبودي را حاصل مي‌كند. يكي از روش‌هايي كه به همراه دارو درماني مي‌تواند بسيار نتيجه بخش باشد درمان شناختي رفتاري افسردگي است.
براي اطلاع بيشتر درباره روان درماني و درمان شناختي رفتاري افسردگي كليك كنيد.
تداخل دارويي ضدافسردگي ها با ساير داروها
داروهاي ضد افسردگي مي‌توانند با انواع مختلف داروها تداخل دارويي ايجاد كنند و خطرناك باشند. پس پزشك خود را در جريان داروهاي مصرفي خود قرار دهيد. از بين داروهاي ضد افسردگي، داروهاي SSRI بيش از داروهاي ديگر تداخل دارويي ايجاد مي‌كنند. اين گروه دارويي مي‌توانند با داروهاي ضد هيجان، هالوپريدول، داروهاي تنظيم كننده قلب، داروهاي حل مشكلات خواب مانند ديازپام تداخل ايجاد كنند و اثرات آن‌ها را شدت ببخشند. همچنين مصرف همزمان MAOI با ساير داروهاي ضد افسردگي مي‌تواند بسيار خطرناك و كشنده باشد. با توجه به عوارض داروهاي ضد افسردگي، مصرف اين داروها بايد با احتياط و تحت تجويز پزشك صورت بگيرد و از مصرف خودسرانه اين داروها اجتناب كنيد.
براي شناخت بيشتر درباره ديازپام و عوارض داروهاي ضد افسردگي كليك كنيد.
سوالات متداول درباره داروهاي ضد افسردگي
- آيا داروهاي ضد افسردگي اعتياد آور هستند؟
خير برخلاف تصورات داروهاي ضد افسردگي قابليت اعتيادآوري ندارند اما در صورت مصرف بيش از حد يا قطع ناگهاني مي‌توانند براي فرد عوارض ناخوشايندي را ايجاد كنند. از همين رو لازم است كه حتما تحت نظر و كنترل پزشك آن‌ها را مصرف يا قطع نماييد. البته داروهاي آرام بخش-خواب آور نظير آلپرزولام يا زولپيدم كه به عنوان درمان كمكي در افسردگي به كار مي‌روند مي‌توانند باعث بروز آثار وابستگي و تحمل شده و در اثر مصرف نابه جا به درگيري با اعتياد بيانجامند. در نتيجه هرگز اين داروها را به صورت سرخود مصرف نكنيد.
- آيا مصرف بيش از حد افسردگي مي تواند باعث اور دوز شود؟
بله، مصرف داروهاي ضدافسردگي در دوزهاي بالا بسيار خطرناك بوده و مي تواند موجب سندرومي به نام سندروم سروتونين شود. در اين شرايط ممكن است علائمي نظير سفتي شديد عضلات، افزايش دماي بدن، ناپايداري وضعيت قلبي، تحريك سيستم عصبي مركزي و تشنج مي‌تواند بروز يابند.
براي دريافت مشاوره در زمينه افسردگي و روش هاي درمان آن مي توانيد با مشاوران مركز مشاوره روانشناسي حامي هنر زندگي از طريق تلفن ثابت از كل كشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگيريد.
منبع: داروهاي ضد افسردگي